Cities of translators Minsk Менскі краявід з пасткай для перакладчыка
by de

Менскі краявід з пасткай для перакладчыка

1. Беларускія прыказкі
2. Зімовы краявід з санкамі
3. Вуліца гультаёў, або Падзеньне касманаўта
4. Бабілёнская ежа
5. Вайна пляца з кабінэтам

1. Беларускія прыказкі

Часам патрыёты сваіх родных мясьцінаў, незалежна ад уласнай рэлігійнасьці, гіпэрбалізуюць аб’ект сваёй любові і называюць яго раем.

“У родным краі, як у раі”, – кажа беларуская прыказка. А другая дадае: “Жыве кулік, дзе прывык, і кожны сваё балота хваліць”. Я вельмі люблю “сваё балота”, горад Менск, і агульначалавечай, і літаратурнай любоўю, але, хутчэй, параўнаў бы яго з чыстцам. З гэткім адмысловым чыстцам для перакладчыка, куды, незалежна ад сваёй ці маёй веры ў рэінкарнацыю, трапляюць дзьвюх(і больш)моўныя людзі за лінгвістычныя грахі свайго папярэдняга жыцьця.

Гэтыя грахі “ня цягнуць” на пякельнае пакараньне, але і райскую ўзнагароду катэгарычна выключаюць. Напрыклад, нехта дражніў цікаўных дзяцей, кажучы непрыстойныя словы на незразумелай ім замежнай мове. Або цэлы вечар, седзячы за сталом у таварыстве замежніка, які не разумеў мовы, размаўляў з прыяцелямі на сваёй, хоць мог бы зь ветлівасьці перайсьці на ягоную. Або наадварот: разумеючы мову, якой размаўлялі ў яго прысутнасьці і думалі, што ён не разумее, – нічым не паказаў прысутным свайго разуменьня. Або, напрыклад, слухаючы размову беларуса з украінцам, кожны зь якіх размаўляе па-свойму і цудоўна разумее суразмоўцу, патрабаваў ад іх перайсьці на “агульназразумелую” рускую, хоць цудоўна разумеў і таго, і гэтага. Ці за такое варта ўжо ў пекла?

Лепш вернемся ў мой родны Менск. Чаму я назваў яго чыстцам для перакладчыка? Бо ён (як, зрэшты, і ўся Беларусь) месьціцца дакладна паміж прыязнай адкрытасьцю і насьцярожанай замкнёнасьцю, паміж талерантнасьцю шматкультурнасьці і кансэрватызмам адной культуры, якая імкнецца да свайго панаваньня за кошт іншай. Часам гэты чысьцец ператвараецца амаль што ў рай – як улетку і на пачатку восені 2020, калі сотні тысяч рускамоўных беларусаў хорам падхоплівалі беларускамоўныя песьні салідарнасьці на паўмільённых маршах пратэсту. (А беларускамоўныя, у сваю чаргу, падхоплівалі лёзунгі па-руску, бо ўрэшце зразумелі: думка можа быць важнейшая за мову, на якой яна выражаная.) Раз-пораз гэты чысьцец робіцца амаль пеклам – як у рэжымных судах, калі несправядліва перасьледаваныя патрабавалі вядзеньня працэсу на сваёй мове (фармальна дзяржаўнай у Беларусі!) ці хаця б перакладчыка. І, вядома ж, не атрымлівалі. Больш за тое, рускамоўнасьць суду – найменш брутальнае з усяго таго, што зь імі там здаралася.

А вось на рубяжы XVI–XVII стст. Менск уваходзіў у шматнацыянальную, шматмоўную і шматкультурную краіну ВКЛ, дзе ў разгар рэлігійнай палемікі тэалягічныя трактаты пісаліся на мове апанэнта. (Вядома ж, на тое ён і “разгар” – і пеклам пагражалі, і вогнішчам, а дай магчымасьць, дык і жыўцом бы спалілі, але ж зьвярталіся да апанэнта на яго мове.) А ў 20-х гадах ХХ ст. Менск быў сталіцай савецкай рэспублікі БССР, дзе нават было чатыры дзяржаўныя мовы: беларуская, руская, польская і ідыш. А потым нешта пайшло ня так – і частка сёньняшніх менчукоў лічыць, што на беларускай мове нельга выразіць складаную думку, а іншая частка ўпэўненая, што ўсё напісанае па-руску, па-першае, не належыць да беларускай літаратуры, а па-другое – апрыёры другаснае і правінцыйнае ў параўнаньні з расійскай мэтраполіяй. І тыя, і другія моцна зьдзівіліся б, дазнаўшыся, што яшчэ сто гадоў таму найлепшыя раманы пра іх (наш!) родны горад пісаліся на польскай (“Менская трылёгія” Сяргея Пясецкага) і на ідыш (“Зэльманцы” Мойшэ Кульбака).

Карацей кажучы, сёньняшні менскі перакладчык мае ў сваім чыстцы шмат складанай, няўдзячнай, амаль “пякельнай” – і вельмі радаснай працы. Бо Менск, як бы гэта далікатна выразіцца, усё яшчэ патрабуе тлумачэньня сабе самому сябе самога; незашоранага позірку на сябе збоку; перакладу часткі сябе на мовы, даступныя іншай частцы; зьбіраньня свайго фрагмэнтарнага вобразу ў больш агульную і аб’ектыўную карціну. Патрабуе дэталяў, што, як казалі рэалісты, паказалі б псыхалёгію гораду-героя празь ягоныя ж інтэр’еры. Або, як выразіліся б рамантыкі, раскрылі б яго душу праз краявіды. Некалькі такіх дэталяў не заўжды ўсім відочнага і відавочнага менскага краявіду я і паспрабую паказаць са свайго вельмі суб’ектыўнага гледзішча перакладчыка паэзіі.

 

2. Зімовы краявід з санкамі

Sewastopoler Park, Foto: © Maxim Korostelyov

Восіп Мандэльштам падзяляў усе вершы на дазволеныя і напісаныя без дазволу. А вось адзін мой знаёмы беларускі паэт трохі грубавата дзеліць іх на напісаныя нагамі і, адпаведна, задніцай. Лёгіка нескладаная: другія трэба “выседзець”, працуючы за сталом і кампутарам, а першыя прыходзяць у галаву самі падчас шпацыраў, прычым нярэдка сам тэмп хады задае й рытм вершу. (Я нават чуў легенду, што ў сярэднявечнай арабскай паэзіі было столькі вершаваных памераў, колькі алюраў у вярблюдаў, але зноў-такі – лепш вернемся з пустыні ў мой горад.)

Sewastopoler Park, Foto: © Maxim Korostelyov

Вось жа, прагулянкі менскімі мясьцінамі някепска спрыяюць перакладам. Прынамсі, у маім выпадку. Асабліва недалёка ад дому ў раёне Севастопальскага сквэру, калі можна хутка вярнуцца і сесьці за кампутар, пакуль не забыў рашэньне таго ці іншага перакладчыцкага рэбусу. Так, роўна дзесяць год таму, у сьнежні 2011, мне някепска перакладалася, пакуль я адводзіў зранку дачку ў дзіцячы садок або забіраў яе адтуль увечары. Пяцігадовай Алене падабалася ехаць на санках, а сьнегу тады выпала зусім няшмат, так што ад мяне патрабаваўся не абы-які спрыт – цягнуць, калі палазы ня вельмі хочуць сьлізгаць, а заадно лявіраваць праз хоць якія ўчасткі сьнегу, каб яны ўсё-ткі сьлізгалі.

Sewastopoler Park, Foto: © Maxim Korostelyov

Так цягам пары тыдняў пераклаліся некалькі тэкстаў песень польскага барда Яцка Качмарскага, якія я потым сам і прасьпяваў, уключыўшы ў альбом “Муры”. Найбольш сілаў забрала, але і найбольш радасьці прынесла песьня “Наша кляса”, першая палова якой – пералік раскіданых па сьвеце аднаклясьнікаў і аднаклясьніц лірычнага героя, іх імёны, месца жыхарства і шчасьлівыя або – часьцей – трагічныя факты біяграфіі. Я цягнуў санкі, падбіраючы рыфмы, упакоўваючы словы ў радок з рэгулярным чатырохстопным харэем, часам замяняў тое ці іншае імя яго скарочанай формай або зусім іншым іменем, але захоўваючы польскі калярыт. І ў нейкі момант мне падалося: чым складанейшыя манэўры я раблю з санкамі, тым цікавейшыя рашэньні прыходзяць у галаву.

Бо ў гэтай дзейнасьці сапраўды шмат падобнага: патрэбныя сіла й вытрымка, але яшчэ больш пачуцьця меры і асьцярожнасьці. Працягнуць санкі па сьнезе там, дзе яго амаль няма, але й не перакуліць санкі ды ўвогуле не забыць, што гэта ня ты тут нешта цягнеш, а маленькая дачка едзе і атрымлівае прыемнасьць ад язды. Думаю, санкі – гэта арыгінал; слабазасьнежаная паверхня – моўныя і культурныя адрозьненьні, якія трэба пераадолець; траекторыя руху – сукупнасьць тваіх перакладчыцкіх рашэньняў; а пасажырка ў санках – чытачка або чытач, дзеля якіх усё і робіцца. Спадзяюся, беларуская вэрсія песьні, якая атрымалася ў выніку, ня вельмі рыпіць палазамі па асфальце, а чытачоў ня вельмі хістае на паваротах.

Externer Inhalt
Ich bin damit einverstanden, dass mir externe Inhalte von www.svaboda.org angezeigt werden. Damit werden personenbezogene Daten an Drittplattformen übermittelt. TOLEDO hat darauf keinen Einfluss. Näheres dazu lesen Sie in unserer Datenschutzerklärung.

 

3. Вуліца гультаёў, або Падзеньне касманаўта

Ня памятаю дакладна, які верш пераклаў упершыню, але сыстэмна раней за іншых стаў перакладаць француза Шарля Бадлера і паляка Канстанты Ільдэфанса Галчыньскага. Спачатку на рускую, а празь некалькі гадоў і на беларускую мову. А яшчэ раней дакладна зрабіў два пераклады. Гарацыевай оды “Да Мэльпамэны” (у прастамоўі – “Помнік”) і гімну “Гаўдэамус” з рэпэртуару вагантаў. Абодва тэксты знайшоў у падручніку лацінскай мовы, будучы студэнтам філялягічнага факультэту. Памятаю вуліцу, на якой гэта адбылося, але ня ўпэўнены, у якім канкрэтна доме.

Altes Gebäude der Philologischen Bibliothek, Foto: © Maxim Korostelyov

1/2

Бо на вуліцы Чырвонаармейскай месьціліся два важныя для мяне будынкі – адзін проста насупраць другога. У адным быў унівэрсытэцкі філфак, які потым пераехаў на Карла Маркса, у будынак Вышэйшай партыйнай школы. А праз дарогу была Нацыянальная Бібліятэка, якая неўзабаве таксама пераехала, бліжэй да майго дому і ўжо згаданага вышэй Севастопальскага сквэру.

Belarusische Nationalbibliothek Minsk, Foto: © Maxim Korostelyov

Памятаю, што рана займеў звычку дзяліць факультэцкія лекцыі на тры катэгорыі. Першыя з прыемнасьцю наведваў і канспэктаваў. На лекцыях другой катэгорыі прысутнічаў, але займаўся цікавейшымі справамі. Напрыклад, чытаў улюбёныя паэтычныя кніжкі або пісаў першыя вершы, проста ў канспэктах – сваіх або суседкі-аднакурсьніцы, якая пазьней зрабілася маёй жонкай, а таксама бліскучай унівэрсытэцкай выкладчыцай і вядомай перакладчыцай польскай прозы. Зь лекцыяў трэцяй катэгорыі я сыходзіў, але проста сачкаваць у парку ці ў кавярні было пакуль яшчэ сорамна – і я пераходзіў дарогу і апынаўся ў Нацыянальнай Бібліятэцы. Дзе таксама чытаў добрую паэзію або пісаў – значна горшую за яе. Падазраю, што з таго ці іншага боку вуліцы Чырвонаармейскай я і зрабіў два свае лацінскія пераклады, абодва фатальныя.

Belarusische Nationalbibliothek Minsk, Foto: © Maxim Korostelyov

Але пачатак быў пакладзены. І сувязь перакладаў з гэтымі дзьвюма ўстановамі засталася. Бо рэгулярна перакладаць вершы я стаў ужо будучы вядомым у вузкіх колах паэтам, а таксама выкладчыкам замежнай літаратуры на філфаку. Я проста паяднаў гэтыя дзьве іпастасі ў нейкай прамежкавай і новай для сябе трэцяй, а заадно стаў такім чынам вырашаць адну сур’ёзную выкладчыцкую праблему. Напрыканцы 90-х (як, будзем шчырымі, і цяпер) катастрафічна не хапала мастацкіх перакладаў замежнай літаратуры на беларускую мову. Груба кажучы, мне як выкладчыку часта не было чаго цытаваць, ілюструючы літаратурнымі тэкстамі тэзы сваіх выкладаў. І я перакладаў Бадлера або Гайнэ, Віёна або Джона Дона, каб цытаваць іх на лекцыях студэнтам, якія і рабіліся першымі слухачамі гэтых перакладаў.

А яшчэ былі гадзіны на катэдры, прызначаныя для кансультацыяў. Часам гультаі-студэнты не прыходзілі – і я кансультаваў сам сябе. Можна было пра нешта падумаць, нешта прачытаць ці нават напісаць або перакласьці. Спачатку гэта былі вершы, арыгіналы якіх я цягаў з сабой у заплечніку. А потым – забягаю трохі наперад – усё часьцей песьні, арыгіналы якіх круціліся ў памяці. Аднойчы гадзіну сядзеў і вырашаў рэбус, які задаў Дэвід Боўі, зьмяніўшы адзін гук у арыгінальнай назьве кубрыкаўскай “Касьмічнай адысэі” – і атрымаўшы ў выніку сваё славутае “Space oddity”. Група энтузіястаў з кампаніі “Кінаконг” якраз займалася беларускім дубляжом фільму “Таемнае жыцьцё Ўолтэра Міці” – і замовіла мне пераклад песьні, што гучыць у фільме. І я сумленна круціў і перакручваў беларускія словы сяк і так, а калямбуры выходзілі грувасткія і сьведчылі пра адно – звышчалавечыя пакуты перакладчыка, якому так і не прыйшло ў галаву нічога яскравага. Добра яшчэ, што назва песьні – адзінае ў ёй, што не цытуецца ў фільме. І яе запісалі безь беларускай назвы. Больш за тое, апроч дубляжу фільму, быў запісаны і кліп з удзелам папулярнай блогеркі Леры Яскевіч, вядомага музыкі Пятра Клюева… і вельмі атмасфэрных менскіх краявідаў, якія прасьцей убачыць у кліпе, чым пераказаць тут словамі.

Externer Inhalt
Ich bin damit einverstanden, dass mir externe Inhalte von www.youtube.com angezeigt werden. Damit werden personenbezogene Daten an Drittplattformen übermittelt. TOLEDO hat darauf keinen Einfluss. Näheres dazu lesen Sie in unserer Datenschutzerklärung.

Але скончу “касьмічнае” адступленьне і вярнуся назад. Філфак ужо даўно перабраўся з Кастрычніцкай на Карла Маркса, але звычка пераходзіць дарогу мне зноў спатрэбілася: пераходзіш – і адразу даеш нырца ў двары, каб вузкім лябірынтам паўзь нейкія рыштаваньні і колькі прыступак уніз – у бок паралельнай вуліцы Кірава, дзе месьціўся Гуманітарны ліцэй імя Якуба Коласа. Тры хвіліны дарогі – і мае слухачы маладзелі з 18 да 14 гадоў. А пераклады даводзілася чытаць нават яшчэ часьцей, больш за тое, і слухалі яшчэ ўважлівей, бо ведалі: штось чытаецца ня проста так, заўтра-пазаўтра самім давядзецца пісаць нешта ў гэтым духу. Свае санэты – пасьля заняткаў пра Пэтрарку, свае баляды – пасьля віёнаўскіх, трыялеты – пасьля багдановіцкіх, і г. д.

Lyzeum, Foto: © Maxim Korostelyov

Праз год беларускі рэжым зачыніў ліцэй, але настаўнікі, вучні і іх бацькі дамовіліся вучыцца далей, у падпольна-партызанскіх умовах. Быў год вучобы па самых розных адрасах, збольшага ў офісах сяброўскіх арганізацыяў, якія далі нам прытулак, і вучні падчас перапынку між урокамі часам пераходзілі з адной “кансьпіратыўнай кватэры” ў наступную, як звычайныя школьнікі з аднаго кляснага пакою ў іншы. Ці ўжываліся паролі, спэцыяльны стук і ўмоўленая колькасьць кароткіх і доўгіх званкоў? Ужо ня памятаю, хоць, па законах жанру, павінны былі.

А яшчэ праз год у ліцэя зьявілася здымная сядзіба ў ваколіцах Менску – і вучні з настаўнікамі дабіраліся туды маршрутнымі таксоўкамі або прыгараднымі электрычкамі. І калі зранку ў вагоне вы бачылі дзяўчынку, што ўглядаецца ў краявід за шыбай, адначасова лічыць, загінаючы пальцы абедзьвюх рук, да пяці, потым да сямі, потым зноў да пяці, пэрыядычна запісваючы нешта ў сшытак, можна было не сумнявацца: вучаніца гуманітарнага ліцэю піша хайку ў духу Басё, у апошні момант робячы хатняе заданьне, якое не зрабіла дома.

 

4. Бабілёнская ежа

Гадоў дваццаць таму ў Менску зьявілася Перакладчыцкая Майстэрня. Яе прыдумалі ў Беларускім Калегіюме – незалежнай навучальнай установе, дзе маладыя (а часам і сталыя ўжо) людзі вучыліся вечарамі на аддзяленьнях найнавейшай гісторыі, журналістыкі і філязофіі / літаратуры. На апошняе аддзяленьне і была збольшага разьлічаная майстэрня, хоць зьбіраліся ўсе ахвочыя, а ня толькі навучэнцы. Калегі па Калегіюму прапанавалі весьці заняткі мне, у якога толькі пачалі зьяўляцца першыя перакладчыцкія публікацыі. І мне варта было б спалохацца і адмовіцца, але штось надта моцна інтрыгавала.

Можа быць, гэты слэш (/), празь які філязофія пераходзіла ў літаратуру, і наадварот. Можа, унікальнасьць нашай авантуры, бо на той момант нідзе больш у Менску і ў Беларусі мастацкаму перакладу з гледзішча літаратуры, а не лінгвістыкі – і нават творчаму пісьму ўвогуле – не вучылі. (Існавала патрэба, пэўны голад, які трэ было спаталяць.) А можа, сама магчымасьць паўдзельнічаць у чымсьці, чаму навучыць апрыёры нельга. Але дапамагчы навучыцца можна. Калі не тэарэтызуеш зашмат, але, хутчэй, арганізоўваеш мазгавы штурм над сьвежасьпечаным чарнавіком перакладу ўдзельніка ці ўдзельніцы, што адважна выносіць яго на разбор калегаў, якія аналізуюць, што ня так, і разам прапануюць рашэньне.

Зьбіраліся раз на тыдзень па чацьвяргах ці пятніцах. Апошнія гады – у офісе Беларускага ПЭНа, а раней, у “нулявыя”, былі розныя кватэры, што здымаў для сваіх мэтаў Беларускі Калегіюм. Адна зь іх месьцілася ў мікрараёне Ўсход, згодна з добрай традыцыяй – проста праз дарогу і ў двары ад ужо новай Нацыянальнай Бібліятэкі, дзе так добра шукаюцца (а потым перакладаюцца) рэдкія рускамоўныя вершы беларускіх клясыкаў – ад Юлія Таўбіна да Ўладзімера Караткевіча.

Уявіце сабе некалькі досыць зялёных кварталаў, забудаваных збольшага аднолькавымі пяціпавярховымі будынкамі, якія зрэдзьчас “разбаўляюць” таксама аднолькавыя дзевяціпавярховікі. Сям-там настолькі ж стандартныя будынкі крамаў, школаў і дзіцячых садкоў. Гэта праз тыя кварталы я вазіў дачку на санках у другой частцы гэтага тэксту. І каб трохі схібіў сьцяжынкай, то Алена трапіла б не ў садок, а адразу ў школу. Або мы сутыкнуліся б з навучэнцамі Перакладчыцкай Майстэрні, бо здымная кватэра была роўна ля такога самага дзіцячага садка. Вунь маладыя перакладчыкі якраз трохі нэрвова чакаюць ля пад’езду, бо выкладчык з ключамі і сакрэтным кодам ад дамафону трохі спазьняецца.

Бальзак тры-чатыры старонкі апісваў бы інтэр’ер гэтай кватэры. Абіўку дзьвярэй на другім паверсе, пашарпаныя вушакі і дзьвярное “вочка”. Рыпеньне падлогі. Маленькую кухню з чайнікам і магчымасьцю запарыць гарбату для ўсіх ахвочых. Трохі клышаногі стол пасярэдзіне пакою, канапу і крэслы па яго баках. Асобны закуток з польскамоўнай філязофскай літаратурай і прынтэрам, на якім – добрая навіна – можна было раздрукаваць столькі асобнікаў разьбіранага перакладу і арыгіналу, колькі хапіла б на ўсіх.

Лёгкія нязручнасьці не заміналі, бо былі цікавасьць і энтузіязм, складаныя літаратурныя выклікі з боку арыгіналаў – і не абы-які талент з боку перакладчыц і перакладчыкаў. Былі адмысловыя госьці, якіх я раз-пораз прыводзіў. Напрыклад, яшчэ малады і ўжо культавы Сяргій Жадан, які якраз прыехаў у Менск на фэстываль і пагадзіўся паўдзельнічаць у занятку і паказаць свае пераклады на ўкраінскую беларускай і рускай сучаснай паэзіі. Або прэзыдэнт Польскага ПЭН-клюбу і знакаміты перакладчык Адам Паморскі, што з галавой занурыўся ў беларускія пераклады польскіх вершаў, адзін зь якіх выявіўся… перакладам перакладу Аляксандра Блока. Заняткі мусілі б доўжыцца паўтары гадзіны, але часам забіралі і дзьве з паловай, і тры. Мама адной маёй добрай знаёмай потым пыталася ў дачкі: “У цябе што там – раман?” Прычым мела на ўвазе зусім не літаратурны жанр, бо чым яшчэ можна так доўга займацца ўвечары?

 

5. Вайна пляца з кабінэтам

Чым? Тым жа, чым перакладчыкі-жаўрукі займаюцца зранку (прызнаю тут сваю савіную прыроду). Чым самотнікі-працаголікі – у сваіх творчых кельлях, а прагныя зваротнай сувязі экстравэрты – на сцэне, у публічных аўдыторыях, сацыяльных сетках, а часам нават проста на вуліцы.

Oktoberplatz, Foto: © Maxim Korostelyov

Так, халоднай вясной 2006 году я правёў адзін занятак Перакладчыцкай Майстэрні проста на Кастрычніцкай плошчы. Мы тады называлі яе Плошчай Кастуся Каліноўскага. Пасьля чарговай фальсыфікацыі выбараў у Менску выбухнулі чарговыя пратэсты, і на згаданай плошчы на некалькі дзён вырасла маленькае намётавае мястэчка. Тыя, хто асабліва перажываў за яго лёс, – стаялі па пэрымэтры ў ачапленьні. Я дысцыплінавана хадзіў з плошчы на свае ўнівэрсытэцкія заняткі, а потым вяртаўся на плошчу. Мае найлепшыя студэнты рабілі тое самае. А вось зь перакладчыкамі мы дамовіліся правесьці занятак майстэрні проста ў намётавым мястэчку.

Oktoberplatz, Foto: © Maxim Korostelyov

Разьбіралі пераклад украінскага празаіка Тараса Прахаські, якога не назавеш лёгкім аўтарам. Відовішчам, цікавым шырокай публіцы, гэта ніяк не было. Нас было чалавек 5–6, мы спрачаліся, схіліўшыся над тэкстамі. Раз-пораз іншыя абаронцы мястэчка пыдыходзілі да нас пацікавіцца, што адбываецца. Можа, які важны палітычны дакумэнт прымаецца? Або збор подпісаў пад якой пратэставай адозвай? Ці, ад бяды, можа, нейкія антырэжымныя вершы чытаюць? Падыходзілі, прыслухоўваліся і адыходзілі, відочна расчараваныя. А мы толькі абменьваліся шчасьлівымі ўсьмешкамі далучаных да вялікай таямніцы, адчуваючы сябе рэвалюцыянэрамі сярод перакладчыкаў і перакладчыкамі сярод рэвалюцыянэраў.

Oktoberplatz, Foto: © Maxim Korostelyov

Пратэсты тады разагналі – і давялося выходзіць на новыя, ужо ў сьнежні 2010 году. Галоўныя падзеі разгортваліся ўжо на Плошчы Незалежнасьці, куды шматтысячная калёна пайшла маршам з Кастрычніцкай. А я ў той дзень зноў адчуў сябе рэвалюцыянэрам сярод перакладчыкаў, ці наадварот, і зрабіў беларускую вэрсію знакамітай песьні “Муры” ўжо згаданага тут Яцка Качмарскага, якая, у сваю чаргу, ёсьць польскай вэрсіяй знакамітай песьні “L’Estaca” (“Слуп”) каталёнскага барда Луіса Льляка. Што цікава, я з самага ранку гадзіна за гадзінай (усё-ткі кепскі жаўрук) марна біўся над перакладам. Пакуль не зразумеў, што ня проста вывешу вынік у сацыяльных сетках, а пайду ўвечары на плошчу і паспрабую засьпяваць яе там. Уявіў, як буду гэта рабіць, – і патрэбныя словы перакладу, зусім не даслоўнага, але адпаведнага арыгіналу ў чымсьці больш важным, адразу знайшліся.

Externer Inhalt
Ich bin damit einverstanden, dass mir externe Inhalte von www.svaboda.org angezeigt werden. Damit werden personenbezogene Daten an Drittplattformen übermittelt. TOLEDO hat darauf keinen Einfluss. Näheres dazu lesen Sie in unserer Datenschutzerklärung.

Тыя пратэсты (я акурат пасьпеў выгукнуць два куплеты з трох) таксама разагналі, так што давялося – і мне, і песьні, і слухачам – чакаць наступнай аказіі. І песьня набыла новае гучаньне ўлетку 2020, “пушчаная ў народ” адным зь лідэраў апазыцыі Сяргеем Ціханоўскім, а пасьля яго арышту – ягонай жонкай, нашай абранай прэзыдэнткай Сьвятланай Ціханоўскай. А перакладчык сьпяваў яе спачатку на плошчы ў Пружанах, дзе мы зь сям’ёй праводзілі лета (і больш за тысячу жыхароў маленькага гарадка слухала і падпявала), а потым – увесь кастрычнік і лістапад – дзясяткі разоў у самых розных кутках Менску, калі вялікія маршы пратэсту зьмяніліся паўсюдным дваровым рухам – і жыхары самых розных мікрараёнаў запрашалі да сябе інтэлектуалаў зь лекцыямі, паэтаў зь вершамі і, вядома ж, музыкаў зь песьнямі.

Здаралася сьпяваць яе (і яшчэ зь дзясятак перакладзеных на беларускую песень пратэсту і салідарнасьці) у самых розных акустычных умовах. Часам у холад і дождж. Часам безь мікрафону, які ў той вечар не знаходзіўся або не працаваў. Часам імгненна хаваючы гітару ў чахол, бо падыходзіў міліцэйскі патруль. Часам зусім ахрыпшы, бо гэта быў другі або трэці выступ на дзень. Але яшчэ ніколі ў жыцьці я ня меў такіх удзячных слухачоў, а заадно і адчуваньня, што ўсё гэта – і пераклады ў тым ліку! – можа быць настолькі патрэбным.

Вось пастка, зь якой ужо ня выкараскацца! Або менш мэтафарычна: гэта дадае матывацыі вяртацца за стол, да кніг, нататнікаў і кампутара (ці, згадваючы клясыфікацыю знаёмага паэта, з новымі сіламі выходзіць на шпацыры, дзе самі ногі дапамагаюць у пошуку рытму). Бо, каб чымсьці падзяліцца, трэба найперш стварыць гэтае “штосьці”. Бо прачытанымі кніжкамі найлепшыя пісьменьнікі ганарыліся больш, чым напісанымі. Бо, колькі б ты чаго ні напісаў і ні пераклаў, а ненапісанага й неперакладзенага ў сьвеце – які пачынаецца проста ў тваім родным Менску – нашмат болей.

 


Foto: © Maxim Korostelyov

Foto: © Maxim Korostelyov

PDF

Andrej Chadanowitsch, Foto: © Andrei Liankevich

Андрэй Хадановіч нарадзіўся ў 1973 годзе ў Мінску. Адзін з заўважных прадстаўнікоў сучаснай беларускай паэзіі, інтэгруе ў сваіх вершах традыцыі ўсходнееўрапейскай лірыкі і элементы поп-культуры. Універсальнасць лірыкі Хадановіча выяўляецца ў моўнай разнастайнасці і стылістычных эксперыментах. Аўтар дзесяці лірычных зборнікаў і адной кнігі вершаў для дзяцей. Удзельнік шматлікіх міжнародных фестываляў паэзіі. Вершы Хадановіча перакладзеныя на 15 моў, выходзілі асобнымі выданнямі ва Украіне, у Польшчы і Швецыі. Таксама перакладае лірычныя творы з французскай, англійскай, польскай, рускай і ўкраінскай моў. Лаўрэат перакладчыцкай прэміі Польскага ПЭН-клуба (2015), прэміі імя Наталлі Арсенневай (2020), прэміі імя Ежы Гедройца польскай газеты Rzeczpospolita (2021) ды інш. У 2017 годзе быў адзначаны прэміяй імя Карласа Шэрмана за пераклады лірыкі Шарля Бадлера. Да лета 2021 г. выкладаў французскую літаратуру ў Беларускім дзяржаўным універсітэце.