Cities of translators Minsk Мой горад без мора
by de

Мой горад без мора

Externer Inhalt
Ich bin damit einverstanden, dass mir externe Inhalte von player.vimeo.com angezeigt werden. Damit werden personenbezogene Daten an Drittplattformen übermittelt. TOLEDO hat darauf keinen Einfluss. Näheres dazu lesen Sie in unserer Datenschutzerklärung.

Тэатр у маім жыцці пачаўся значна раней за пераклады, і здаецца, без тэатра аніякіх перакладаў і не было б. Гэта самая любімая, самая захапляльная справа, ажно страшна вочы расплюшчваць, – глядзець, як перакладзенае слова становіцца целам на сцэне і часткай гарадскога жыцця на афішных тумбах і рэпертуарных аб’явах. Шукаць імёны калег і адкрываць новыя. Сёння мапа перакладаў накладаецца на мапу леташніх уцёкаў і схованак, чакання будучых сустрэч і новых сумесных праектаў. У маім горадзе няма мора, але на сваёй мапе я няспынна яго шукаю.

Мой перакладчыцкі тэатральны Мінск выявіўся шырокі: ад Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы, дзе ўсё пачалося ў 2004 годзе, да Свабоднага тэатра, куды трэба прабірацца праз прыватны сектар з-пад універсама “Азарэнне”, і да нашай новай эры анлайн-трансляцый. У Купалаўскі тэатр мяне прывяла сяброўка класе ў восьмым. Мы ішлі на культавы тады для ўсёй Беларусі спектакль “Тутэйшыя”, але штосьці дзесьці не пайшло, і давалі “Ідылію”. І было чарадзейства! Я тады пераглядзела мноства старажытных, важных, дзіўных спектакляў. Нават мары працаваць у Купалаўскім у мяне не было – нават думаць пра такое было боязна. Затое я напісала дзве магістарскія і пачала перакладаць з польскай мовы. А потым знаёмыя знаёмых сасваталі мяне ў літчастку. Памятаю, як загадчыца літчасткі чароўная Вольга Бабкова (цяпер я ведаю, што ад аднаго яе позірку загойваюцца раны) знаёміла мяне з мастацкім кіраўніком тэатра Мікалаем Пінігіным. Я вельмі хацела паціснуць яму руку, а рука ў яго акурат была зламаная. Памятаю, як па калідоры ішоў загадчык трупы Міша Маеў, а гэта быў радок з вельмі старых праграмак: “Спектакль вядуць Нэлі Самонава і Міхал Маеў”. Ён існаваў напраўду! І тут выявілася, што ў тэатры ўсё напраўду. І можна нават перакласці п’есу на трасянку і на рэпетыцыі правіць тэкст.

На трасянку я пераклала “Рэвізора” Мікалая Гогаля для спектакля Мікалая Пінігіна ў Купалаўскім і “Паляванне на качак” Аляксандра Вампілава ў Рэспубліканскім тэатры беларускай драматургіі для пастаноўкі Стаса Жыркова. Для мяне трасянка – гэта, перш за ўсё, вакзал. Увасабленне трагічнага разрыву паміж культурным бэкграўндам, каранямі беларуса і тым, што яму штучна прапанавалі лічыць элітным, першакласным. Урбанізацыя збірала і збірае нашых продкаў у гарадах, сцірае ўспаміны, кліча ў новую будучыню.

Foto: © Max Korostelyov

Der Regisseur Mikalaj Pinihin hatte den Ort der Handlung verlegt – unser Revisor begann in einem Badehaus und ganz in der Nähe, wo ich wohne, wurde gerade ein Badehaus renoviert. Einmal schienen mir die Männer, die dort mit ihren Birkenruten herauskamen, wie die Teilnehmer einer geheimen Beamtenversammlung. Und Wampilows Figuren verbringen die Abende in Zhyrkovs Inszenierung in der Brauerei Freunde, die ich von meinem Fenster aus sehen kann. Weil die Welt klein ist. Die Welt hilft dabei, sich selbst zu übersetzen.

Foto: © Max Korostelyov

Рэжысёр Мікалай Пінігін змяніў лакалізацыю дзеяння – наш “Рэвізор” пачынаўся ў лазні, а зусім побач з тым месцам, дзе я жыву, адрамантавалі лазню. Быў момант, калі ўсе мужыкі з венікамі, што выходзяць адтуль, падаваліся мне ўдзельнікамі таемнай чыноўніцкай нарады. А героі Вампілава ў прачытанні Стаса Жыркова бавяць вечары ў бровары “Сябры”, які відаць з майго акна. Бо свет цесны. Свет дапамагае перакладаць сам сябе.

Foto: © Max Korostelyov

Першай п’есай, якую я пераклала, былі “Запалкі” Косці Сцешыка – гісторыя са звычайнага мінскага спальнага раёна. Мой раён нібыта і не падобны да любімай сцешыкаўскай Серабранкі, але толькі калі не паглыбляцца ў ягоныя нетры. Цэнтр майго раёна – комін ЦЭЦ, я называю гэты комін маяком Генадзем, а сябе – наглядчыкам маяка. Жыццё вакол майго маяка разгортваецца нетаропка: у нас усё радзей сустракаюцца спевы на лаўках ля пад’ездаў (якія давялося перакладаць для п’есы), а надпісы на бетонных мурах перакрываюцца слаямі па дзесяць разоў. Аднак менавіта з такіх будзённых аскепкаў рэальнасці прарастае містычная карціна жыцця чалавека – як чароўныя і заўжды незакончаныя казкі пра людзей-ваўкоў Сцешыка. І наш маяк Генадзь уначы зыркае чырвонымі вачыма, ахоўваючы заблукалыя камароўскія і старажоўскія караблі на іх шляху да Бангалора (так, у Мінску ёсць свой Бангалор, і ён – плошча).

У мяне на балконе вісіць і пазірае на Генадзя плакат ізраільскіх авіяліній: на ім у чэраве вялізнага кіта бяспечна падарожнічае біблейскі Ёна. Ёна пасяліўся на балконе даўно, але цяпер трывала асацыюецца ў мяне з Ёнашам Штэрнам – польскім мастаком-авангардыстам габрэйскага паходжання, зацятым аматарам рыб, месца для якіх ён знаходзіў на сваіх калажах-карцінах. Гісторыю Штэрна ў п’есе Беньяміна Букоўскага расказваюць яго чатыры чорныя каты.

Найрыбнейшае месца ля нашага маяка – Камароўскі рынак, поўны галасоў, пахаў і рытуалаў. Я звычайна праходжу туды праз Кебабную мілю – невялікі адрэзак вуліцы Кульман, прапахлы ўсімі адценнямі фаст-фуда. Дакладныя ўказанні пра найсмачнейшы кебаб на мілі змяняюцца з тыдня ў тыдзень, пераўвасабляюцца старыя ўзбекскія шапікі з пловам, прарастаюць з магутнай грыбніцы акенцы “Рамонт тэлефонаў”. Калі прайсці праз фурнітурна-рамонтную даліну, то пачнуцца пячоры марожанай і ахалоджанай рыбы, я звычайна купляю ў тых прадаўцоў, якіх параіў мне тата, а крыху направа ўжо маё любімае месца – садавіна, гародніна і кветкі з маленькіх прыватных гаспадарак. На Камароўцы пахне абсалютна ўсё – хвасткі моркавак, галінкі памідораў, дупкі буракоў. І святло тут таксама абсалютна асаблівае.

Падчас працы ў тэатры я найбольш любіла сядзець увечары на шостым паверсе (у нас было такое літаратурна-драматургічнае гарышча), калі святло паволі сыходзіць блакітнымі колерамі. Дзесьці ўнізе ідзе спектакль, але сам тэатр пад табой – вялізны калматы звер ці агромністы карабель. А ты – маленькая блыха. Або малодшы юнга ў вароніным гняздзе на фок-машце. І хвалі цябе ціхенька гайдаюць. І поўсць звера цёплая і блытаная. Так мой горад без мора выяўляецца вялізным портам.

У верфі нашага тэатра заходзілі караблі самых розных перакладчыкаў, і гэта сапраўдная прафесійная радасць – вітаць калег на беразе, уступаць у адвечную спрэчку, што важнейшае – тэкст ці рэжысёрская канцэпцыя, будаваць здаравенныя лайнеры-спектаклі, працягваць традыцыі. Адным з самых вядомых загадчыкаў літаратурнага паддашка (які тады месціўся не аж так пад дахам) быў перакладчык Шэкспіра, Мальера, Хемінгуэя на беларускую мову, высланы з Беларусі больш чым на дваццаць гадоў і рэабілітаваны ў адлігу Юрка Гаўрук. Для тэатра перакладалі таксама Уладзімір Дубоўка, Артур Вольскі, Міхась Стральцоў, Рыгор Барадулін, Генадзь Бураўкін, Уладзімір Някляеў, Уладзімір Арлоў, Алесь Асташонак, Леанід Дранько-Майсюк, Наталля Русецкая, Андрэй Хадановіч і многія іншыя, каго цяпер маю гонар называць сябрамі.

Яшчэ адзін пачэсны занятак у порце – шукаць утульны бар. Дзеянне п’есы “Вешальнікі” Марціна МакДонаха адбываецца ў пабе. Я ведала, што гэта будзе вялікая сцэна, але нам з сябрамі надзвычай падабалася пракладаць па Мінску маршруты ў пошуках бара, куды можна было б перанесці пастаноўку з захаваннем адпаведнага барнага настрою і антуражу. Ад Ракаўскага прадмесця да Верхняга горада і ўніз, у бок Камароўкі, дзе зыркае Генадзь. Ідэя адаптаваць гэтую п’есу да канкрэтнай лакацыі жывая дагэтуль. Калі што якое, у мяне ёсць гатовы пераклад і абраны барны фаварыт.

Заданне з зорачкай на перакладчыцкай мапе – адшукаць “Свабодны тэатр”. Тэатр здымае дамок у прыватным сектары, і новых гледачоў звычайна праводзіць туды гід з ліку акцёраў. Асабіста для мяне як для перакладчыцы тут адкрылася акно ў Ісландыю, або наўпроставы канал, калі ўжо выбраць марскія параўнанні. Створаны Юркам Дзіваковым вобраз Ісландыі з постдакументальнай п’есы Марты Сакалоўскай “Рэйк’явік’74” мае мала агульнага з тым, што нам вядома пра гэту краіну, але сярод зацішша і маўчання – гэта выбух любові да сваёй справы, увагі да тэксту і сапраўднага драйву.

Па маім горадзе-порце бягуць белыя плямы, салёнае мора падмывае краёчкі мапы, чуваць памехі ў эфіры. Але эфір не маўчыць – цяпер кропкамі на мапе становяцца мадэмы, бо беларускі тэатр і беларускія пераклады ідуць да людзей праз інтэрнэт, а галасы з розных краін сустракаюцца анлайн. Я веру, што ўсе вялікія караблі вернуцца сюды і свяціць ім будуць сотні верных Генадзяў. Каб новыя казкі прарасталі з ратаўнічых колаў. Каб новыя пераклады кідалі катвігі і пасылалі сігналы аб геалакацыі на ўвесь свет. А мапа ствараецца далей. Мапа ідзе наўсцяж.

PDF

Марыя Пушкіна. Нарадзілася ў 1988 годзе ў Мінску. Скончыла філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, магістратуру БДУ па спецыяльнасці “Літаратура народаў краін замежжа” і магістратуру факультэта паланістыкі Варшаўскага Універсітэта. Перакладае з польскай, англійскай, украінскай, чэшскай і рускай моў. Сярод перакладзеных аўтараў: Чэслаў Мілаш, Анджэй Стасюк, Станіслаў Лем, Анджэй Франашак, Сяргей Пясецкі, Малгажата Шэйнэрт, Яраслаў Гжэндовіч, Юлія Баргельска, Ёзэф Чапэк, Адальстэйн Аўсберг Сігурдсан, Марцін МакДонах, Мікалай Гогаль, Канстанцін Сцешык і іншыя. Да 2020 года працавала ў літаратурна-драматургічнай частцы Купалаўскага тэатра. Супрацоўнічае з многімі беларускамі і польскімі тэатрамі. Лаўрэатка ўзнагроды польскага аб'яднання аўтараў ZAiKS. Любіць маякі, блакітна-ружовыя пончыкі, плаваць і калі лыжы запакаваныя для новых прыгодаў.

Verwandte Artikel
Будаваць адносіны
Вера Бурлак у размове з Таццянай Дзіваковай
Нябачная праца
Графічная серыя, 2021
Буйным планам