Беларускія пераклады Бібліі як гераічны чын

I.Біблія як перакладны тэкст

Перакладная літаратура ня толькі стварае і мацуе міжкультурнае ўзаемаразуменьне, але і сынхранізуе культуры. Здабыткі адной культурнай прасторы – ідэі, сюжэты, вобразы, мэтафары – патрапляюць у свабодны ўжытак іншых культурных прастор, дзе, уваходзячы ў рэзананс з тамтэйшымі творчымі вібрацыямі, могуць станавіцца падставаю для новых ідэй, сюжэтаў, вобразаў, мэтафар. Пераклады правакуюць перакрыжаванае апыленьне ўва ўсёй чалавечай інтэлектуальнай сфэры і, па сутнасьці, даюць уяўленьне пра стан усёй чалавечай цывілізацыі. У гэтай супольнай інтэлектуальнай сфэры накрэсьліваюцца творчыя вяршыні, маральныя арыентыры, эстэтычныя ідэалы, фармуюцца густы, а таксама літаратурныя стылі, школы, мода і г. д. Такім чынам, пераклады ткуць адну на ўсіх чалавечую прастору, але таксама і адзін на ўсіх чалавечы час, у якім усё адбылося, адбываецца і адбудзецца адначасова: пераклады працуюць з тэкстамі, напісанымі ў блізкім ці далёкім мінулым, актуалізуюць іх тут і цяпер у новым культурным асяродку і адрасуюць іх будучай культуры.

Самая перакладаная кніга ў чалавечай гісторыі – Біблія. У сьвеце больш за сем тысяч жывых моў, зь іх блізу паловы ня маюць пісьменства. Біблія ж перакладзена – хаця б часткова – на амаль тры з паловай тысячы моў, гэта значыць, ці не на ўсе пісьмовыя мовы. У пэўным сэнсе Біблію можна разглядаць як супольны тэкст усіх пісьмовых культур.

Але што такое Біблія з пункту гледжаньня перакладной літаратуры? Біблія распаўсюджвалася па сьвеце разам з Хрысьціянствам. А хрысьціянская Біблія ад самага пачатку і заўсёды была перакладным тэкстам! Гісторыя перакладаў Бібліі пачынаецца за пару стагодзьдзяў да Хрысьціянства, калі сьвятыя для гэбраяў кнігі былі самымі ж гэбраямі (пераважна ў Александрыі і імаверна – для калекцыі Александрыйскай бібліятэкі) паступова перакладзеныя на грэцкую мову – тагачасную lingua franca цывілізаванага сьвету. Сэптуагінта – так завецца першая грэцкамоўная гэбрайская Біблія – ужо сама ёсьць перакладчыцкім фэномэнам старажытнага сьвету, бо пераклады за тры тысячагодзьдзі пісьмовай цывілізацыі да нашай эры наогул рабіліся рэдка, а тут яшчэ й цэлы корпус тэкстаў пасьлядоўна і мэтанакіравана быў перакладзены на іншую мову.

Па сутнасьці, цэлая культура раскрылася для іншых кантэкстаў, сама стаўшыся кантэкстам для новых культурных традыцый.

І вось ужо ў Новым Запавеце, пісаным па-грэцку, Гэбрайская Біблія цытуецца паводле Сэптуагінты. Хрысьціяне практычна не чыталі Біблію ў арыгінале, хаця заўсёды трактавалі яе як свой сакральны тэкст. Толькі грэцкамоўныя хрысьціяне чыталі Новы Запавет на мове арыгіналу, а да ўсіх астатніх моўных традыцый, кола якіх з пашырэньнем Хрысьціянства рабілася ўсё шырэйшым, і Стары, і Новы Запаветы прыходзілі ў перакладах.

І вось яшчэ адна ўнікальнасьць Бібліі як цывілізацыйнага фэномэну: будучы перакладным тэкстам, яна сваімі разнамоўнымі спажыўцамі не ўспрымаецца як перакладны тэкст. На папулярныя ўплывовыя пераклады ў многіх выпадках пераносіўся калектыўны піетэт да “сапраўднага”, “першаснага” тэксту. Да іх ставіліся як да адзіна магчымай крыніцы біблійнай навукі (і адпаведна – “абсалютнай праўды”). Так вякамі ўспрымаўся лацінскі пераклад IV–V стагодзьдзяў (ад XIII стагодзьдзя званы Вульгата) у Заходняй Эўропе, царкоўнаславянскі пераклад IX стагодзьдзя ў краінах з кірылічнай традыцыяй пісьма, – якое і было створана акурат дзеля перакладу Бібліі, сырыйская вэрсія V стагодзьдзя, званая Пэшыта, для вялікага рэгіёну Ўсходняга Міжземнамор’я ды іншыя. Беларускі сьвятар і мысьляр Айцец Аляксандар Надсан (1926–2015) любіў згадваць, як адна ангельская парафіянка на пытаньне пра патрэбу ведаць Біблію ў арыгінале зьязьвіла: “If English was good enough for St Paul, it is good enough for me” (“Калі ангельская мова была дастаткова добрая для сьвятога Паўла, яна дастаткова добрая і для мяне”), глыбока перакананая на падставе свайго веданьня Бібліі, што ўсе апосталы несьлі сьвету слова Божае па-ангельску.

У кожнай культуры свая гісторыя перакладной Бібліі. Аднак што лучыць гэтыя гісторыі – гэта большая ці меншая культуратворчая роля біблійных перакладаў. Пераклады Бібліі на многія мовы паспрыялі разьвіцьцю пісьменства на гэтых мовах. Некаторыя мовы сталіся літаратурнымі ў раньнія стагодзьдзі нашай эры менавіта ў выніку перакладу на іх Бібліі, дзеля якога для кожнай мовы быў распрацаваны адметны альфабэт, як, напрыклад, гоцкі і армянскі ў IV стагодзьдзі, грузінскі ў V стагодзьдзі, стараславянскі ў IX стагодзьдзі.

Некаторыя з гэтых альфабэтаў ня толькі ўжываюцца дагэтуль, але й зьяўляюцца пэўным пунктам зборкі нацыянальнай і культурнай ідэнтычнасьці сваіх носьбітаў. А многія сучасныя эўрапейскія мовы (нямецкая, ангельская, чэская, польская і інш.) сфармаваліся як нацыянальныя літаратурныя ў XVI–XVII стагодзьдзях пасьля і пад уплывам сваіх раньніх друкаваных перакладных Біблій. 

Менавіта дзякуючы перакладам Біблія ўвайшла ў самую тканку эўрапейскіх культур.

Біблейскія вобразы і сюжэты былі асноваю для безьлічы мастацкіх, філязофскіх і літаратурных твораў ад раньняга Сярэднявечча, калі Эўропа пачала яднацца вакол Хрысьціянства, і да нашых дзён. Як базавы тэкст Хрысьціянства, Біблія сталася асноўным аб’яднаўчым тэкстам эўрапейскае цывілізацыі. Цяперашні Заходні сьвет, які рос і вырас унутры Хрысьціянства, мае Хрысьціянства ўнутры сябе як адзін з многіх і многіх фэномэнаў мультыкультурнага і свабоднага ад якой-кольвек аб’яднаўчай традыцыі сьвету і не чытае больш Біблію як грандыёзны тэкст, само сабой абавязковы для кожнага культурнага чалавека. Эўрапейцы забываюцца, што гэты тэкст мае простае дачыненьне да пачаткаў іх культурнага і духоўнага радаводу. Як заўважыў Ікар з “Паэмы калодзежу” Алеся Разанава,

Няма ў нас звычкі дзякаваць бацькам
За тое, што мы ёсьць і ёсьць такімі.
Даўно ўсе пагадзіліся маўчаць
і разумець: бацькі не адпаведны.

II. Беларуская Біблія

Гісторыя зь беларускімі перакладамі Бібліі досыць адметная, яна месцамі ўзьнёслая, месцамі правальная, месцамі гераічная, месцамі трагічная. У пэўным сэнсе яна ёсьць нітаю, пацягнуўшы за якую, можна разматаць увесь клубок больш як тысячагадовай беларускай культуры. У гэтым невялікім эсэ я нават не вазьмуся гэта паказаць, але паспрабую паказаць на некалькіх прыкладах незвычайнасьць лёсу беларускай Бібліі.

Францішак Скарына і раньнія друкаваныя пераклады

Першая нерэгулярнасьць гісторыі беларускай Бібліі палягае ў надзвычайна раньнім старце друкаваных перакладаў. Нягледзячы на тое, што краіна – Вялікае Княства Літоўскае – на пачатку XVI стагодзьдзя была троху наўзбоч ад драматычных цывілізацыйных перамен, што паступова ахоплівалі Эўропу, першыя варыянты беларускай друкаванай Бібліі ўзьніклі раней за большасьць друкаваных перакладаў на іншыя эўрапейскія мовы. Беларуская (ці, як мы цяпер кажам, старабеларуская) мова была адной зь першых моў, у перакладзе на якую была надрукаваная – прынамсі, часткова – Біблія да пачатку эўрапейскай Рэфармацыі, ініцыяванай Мартынам Лютэрам.

У дзень Перамяненьня Гасподняга, 6 жніўня 1517 году ўраджэнец беларускага Полацка зь дзьвюма доктарскімі ступенямі з розных эўрапейскіх унівэрсытэтаў Францішак Скарына надрукаваў у Празе сваю першую перакладную біблейскую кнігу “Псалтыр”, чым паклаў пачатак, як ён, верагодна, мысьліў, перамяненьню культуры сваёй радзімы.

Да нас дайшлі 23 кнігі Старога Запавету, выдадзеныя Скарынам у Празе цягам 1517–1519 гадоў (падобна, што кніг было больш). І гэта былі ня проста друкаваныя кнігі, а кнігі найвышэйшай якасьці. Біблія Скарыны была адным з самых эстэтычных і наватарскіх для свайго часу друкаваных выданьняў, і асабліва сярод кірылічных выданьняў. У ягоных кнігах мноства высакаякасных ілюстрацый, сярод якіх і партрэты самога Скарыны (!), арнамэнтальныя застаўкі, віньеткі ды арыгінальныя ініцыяльныя літары, фігурны друк канцавога тэксту.

Скарына ўвёў у кірылічным друку тытульны аркуш, суцэльную пагінацыю і падзел тэксту на абзацы з водступамі. Ён скасаваў традыцыйнае для рэлігійнай літаратуры скарачэньне nomina sacra ды іншых сакральных слоў, што зрабіла тэкст больш зразумелым.

Да кожнай кнігі Бібліі Скарына пісаў прадмову і пасьляслоўе, а таксама кароткі зьмест да кожнага разьдзелу. У прадмовах ён даваў перадавую па сваім часе культуразнаўчую, лінгвістычную і экзагетычную інфармацыю пра кожную кнігу, а таксама – што было дзівам у раньнім XVI стагодзьдзі – рабіў своеасаблівую апалёгію Бібліі, тлумачыў, навошта яе трэба чытаць і якую карысьць яна ў сабе мае для духоўнага, інтэлектуальнага і практычнага жыцьця. А яшчэ Скарына выдаваў Біблію, як ніхто ані да яго, ані доўгі час пасьля яго не рабіў: замест прынятага ад часоў Гутэнбэргавай Бібліі ўрачыстага фармату in folio ён абраў для сваёй Бібліі ўдвая меншы дэмакратычны памер in quarto і замест урачыстага гатычнага шрыфту распрацаваў кірылічны шрыфт “з насечкамі” на ўзор таго, якім у тым часе друкавалі сьвецкую літаратуру і пераклады антычнай літаратуры. Усё гэта сьведчыць пра тое, што Скарына перакладаў Біблію не для царкоўнага літургічнага, але выключна для сьвецкага ўжытку. Ён хацеў даць людзям Біблію як крыніцу рознай жыцьцёвай і духоўнай навукі, як цывілізацыйны і культурны маяк, ясна пазначыўшы на тытульным аркушы мэту сваёй працы як “Богу пашана і людзям паспалітым добрае навучаньне”.

Другая нерэгулярнасьць ці то кантрастуе зь першай, ці то вынікае зь яе. Большасьць друкаваных перакладаў Бібліі на народныя мовы XV–XVII стагодзьдзяў адыгралі вялікую культуратворчую ролю для сваіх краін. Такую ролю хацеў для сваёй працы і сам Скарына. Аднак Скарынавы пераклады не паўплывалі на краіну так, як маглі б. Магчыма, яны зьявіліся зарана, калі краіна яшчэ не была гатовая прачнуцца да новых часоў – яны, гэтыя новыя часы, ахапілі ў поўнай меры Вялікае Княства Літоўскае недзе бліжэй да другой паловы XVI стагодзьдзя. Так ці інакш, краіна жыла некалькі наступных стагодзьдзяў так, нібыта Скарыны і ягонай працы не было зусім. Праца ягоная была ацэненаю толькі ягонымі вельмі далёкімі нашчадкамі, і толькі ў XX стагодзьдзі Францішак Скарына – самотны перакладчык і выдавец Бібліі – стаўся сапраўдным сымбалем і кумірам Беларусі.

Больш-менш адначасова з Скарынам, ці то ў пачатку XVI, ці то нават у канцы XV стагодзьдзя, юдэйская супольнасьць Вялікага Княства Літоўскага распачала ўласны пераклад Бібліі на беларускую мову, мову, якая тады была ня толькі афіцыйнай моваю дзяржаўных канцылярый Княства, але і lingua franca ўсёй шматмоўнай, шматрэлігійнай і шматкультурнай краіны – такая сабе Сэптуагінта-два-ноль! Хто быў аўтарам ці аўтарамі гэтага перакладу, ці быў ён завершаны, колькі кніг удалося перакласьці, мы ня ведаем: захавалася ўсяго дзесяць кніг у адным манускрыпце і тры фрагмэнты з аднаго таксама рукапіснага падручніка гэбрайскай мовы другой паловы XVI стагодзьдзя. Пераклад, відаць, ніколі ня быў надрукаваны.  

Праз паўстагодзьдзя пасьля Скарыны Васіль Цяпінскі прадпрыняў новую спробу перакладу Бібліі на беларускую мову і выдаў ва ўласнай друкарні ў прыкладна 1570 годзе два з паловай Эвангельлі – Мацьвея, Марка і частку Лукі.

Ці сродкі скончыліся, ці запал прапаў, мы дакладна ня ведаем, але гэта быў наступны і адзіны пасьля Скарынавага плён друкаванай беларускай Бібліі! Усе іншыя пераклады рабіліся або на польскую мову, або на беларускую з польскай. Першая поўная Біблія, выдадзеная ў Вялікім Княстве, была польскамоўнаю: у 1563 годзе ў Берасьці на грошы найбуйнейшага беларускага магната і дзяржаўнага дзеяча Мікалая Радзівіла Чорнага выйшла шыкоўная пратэстанцкая (Кальвінская) Біблія.

Гэта выклікала бурную каталіцкую рэакцыю ў самой Польшчы, вынікам якой стаў новы польскамоўны пераклад Бібліі з лаціны Якуба Вуйка (Радзівілава Біблія была перакладзеная з арыгінальных моў групаю найлепшых навукоўцаў).

І вось далей усе фрагмэнты беларускіх перакладаў канца XVI – пачатку XVII стагодзьдзяў (Мялета Сматрыцкага, Лаўрэна Зізанія і іншых) рабіліся зь Бібліі Вуйка (г. зн. на беларускую з польскага перакладу з лаціны!), ігнаруючы папярэднія высакаякасныя здабыткі.

Трэцяя і самая сумная нерэгулярнасьць, якая таксама кантрастуе зь першай і вынікае з другой, такая: нягледзячы на раньні старт нацыянальных друкаваных перакладаў Бібліі, у Беларусі дагэтуль (!) няма перакладу поўнай Бібліі на сучасную беларускую мову, зробленага з арыгінальных моў. Ні самому Скарыну, ні ягоным пасьлядоўнікам канца XVI – пачатку XVII стагодзьдзя не ўдалося перакласьці на беларускую мову і выдаць поўную Біблію. На працягу большай часткі XVII, усяго XVIII і XIX стагодзьдзяў з-за жорсткай паланізацыі, а затым і русіфікацыі краіны любы беларускі праект Бібліі быў практычна неймаверны. ХХ стагодзьдзе азначылася вялікай колькасьцю спроб. Аднак мы можам канстатаваць, што сучасная беларуская мова (мова зь велізарным літаратурным здабыткам і навуковым тэкстуальным корпусам) застаецца ці не адзінаю з эўрапейскіх – і ня толькі – моў, на якую так і не перакладзеная поўная Біблія ў адпаведнасьці з сучаснымі крытэрамі.

XX стагодзьдзе

XX стагодзьдзе, у процілегласьць двом з паловай папярэднім, было багатым на падыходы да беларускай Бібліі: ня менш за паўсотню чалавек браліся за пераклады на беларускую мову розных біблейскіх тэкстаў. Вынік, аднак, ня быў такім, на які спадзяваліся ўсе тыя, каму была патрэбная беларуская Біблія: поўная Біблія на літаратурнай агульназразумелай мове так і не зьявілася, хаця намаганьні для гэтага былі прыкладзеныя велізарныя.

Актывізацыя беларускамоўнага друку пачалася пасьля зьняцьця забароны на беларускую мову ў Расейскай імпэрыі ў 1906 годзе. Пачатак стагодзьдзя азначыўся актыўным станаўленьнем новай – мадэрнай – беларускай ідэнтычнасьці. Вакол газэты “Наша ніва” гуртаваліся самыя розныя беларусаарыентаваныя сілы, якія акурат і фармавалі гэтую новую ідэнтычнасьць – культурную, нацыянальную і палітычную.

Рознанакіраваныя тэксты дазвалялі выкарыстоўваць, актуалізаваць розныя пласты беларускай мовы, рабіць яе гнуткай і прыдатнай для перадачы самых складаных вобразаў і ідэй. Вырваўшыся з-пад забароны, беларуская мова перажывала рэнэсанс, і тое, што было апрабаванае ў тым часе, ставалася нормаю ў далейшым (ажно да пачатку 1930-х гадоў, калі савецкая ўлада ўзяла курс на збліжэньне беларускай мовы з расейскай і з нарматыўных слоўнікаў і граматык пачалі выцясьняць адрозную ад расейскай беларускую лексыку, “падкарэктоўваць” граматыку і сынтаксіс). Самы, можна сказаць, ідэальны час для перакладу Бібліі, бо такі вялікі лінгвістычны праект акурат увайшоў бы ў рэзананс з ажыўленьнем і літаратурызацыяй беларускай мовы. Але – натхнёныя пераважна сацыялістычнымі ідэямі, або зь якіх іншых прычын, нашаніўцы не зацікавіліся такім маштабным праектам, які б, несумненна, адыграў велізарную культуратворчую ролю.

Першую вядомую нам спробу біблійнага перакладу ў пачатку ХХ стагодзьдзя зрабіў каталіцкі сьвятар Адам Лісоўскі, пераклаўшы ў 1907 годзе некалькі кніг Новага Запавету. Праца засталася ў рукапісах і паслужыла асноваю для некаторых пазьнейшых перакладаў, якія таксама зьдзяйсьняліся каталіцкімі сьвятарамі. Ідэльфонс Бобіч, Адам Станкевіч, Вінцэнт Гадлеўскі, Кастусь Стаповіч (вядомы як паэт Казімер Сваяк) ды іншыя сьвятары браліся за пераклады асобных біблейскіх кніг, найперш тых, што былі патрэбныя ў літургічным ужытку. Але пераклады пераважна заставаліся ў рукапісным выглядзе, і амаль усе рукапісы згубіліся, не дайшоўшы да нашага часу.

Хада падзей значна зьмянілася з падзелам Беларусі надвое ў 1921 годзе, калі, паводле Рыскага мірнага пагадненьня, падпісанага СССР і Польшчай без удзелу беларускіх прадстаўнікоў, заходняя частка Беларусі адышла да Польшчы, а ўсходняя – да Савецкага Саюзу. І вось, у Заходняй Беларусі пачаліся ганеньні на беларускую мову і беларускі друк, што моцна ўскладняла зьдзяйсьненьне перакладу Бібліі на беларускую мову. А ў БССР (усходняй Беларусі) сама Біблія патрапіла пад жорсткую забарону, што зрабіла любую працу па перакладзе проста немагчымай. Бібліі ня толькі было не знайсьці ў публічным доступе, яе нельга было мець і ў прыватных калекцыях. Людзей, якія спрабавалі перавезьці Біблію праз савецкую мяжу, лавілі, саджалі ў турмы, высылалі ў Сыбір або замыкалі ў псыхіятрычных шпіталях. Ад верасьня 1939 году, калі Заходняя Беларусь была далучаная да БССР, Біблія стала забароненаю ўжо ўва ўсёй краіне – ажно да канца 1980-х гадоў, часоў напярэдадні распаду СССР. У беларускіх сем’ях, дзе былі старыя Бібліі, іх старанна хавалі ды зрэдку паказвалі самым надзейным знаёмым. Людзі, якія маглі дапасьці да тэксту Бібліі, перапісвалі Біблію ад рукі і захоўвалі ў хатніх схованках. Я сама ў 1980-х для сябе зьбірала Біблію па драбочках з цытат і алюзій у літаратуры, з дасьледаваньня твораў эўрапейскага выяўленчага мастацтва, якім я моцна захаплялася ў юнацтве, ды з атэістычнай літаратуры, дзе Біблія была прадстаўленая ў рэзка нэгатыўнай ідэалягічнай афарбоўцы, але такія-сякія веды там можна было здабыць.

Тым ня менш у міжваенным дваццацігодзьдзі ў Заходняй Беларусі, дзе сытуацыя была нашмат вальнейшая, праца над перакладамі не перапынялася. Першым выйшла з друку ў 1926 годзе ў Лодзі Эвангельле паводле Лукі. Пераклад на беларускую мову ажыцьцявіў пратэстанцкі пастыр Лукаш Дзекуць-Малей.

Поўны Новы Запавет разам з Псальмамі выйшаў у 1931 годзе ў Гельсынгфорсе. Перакладчыкам быў таксама Дзекуць-Малей, аднак цяпер ён сьпярша прапусьціў тэкст перакладу праз усю беларускую віленскую супольнасьць, даслаўшы чарнавік аднаму зь яе найярчэйшых і найуплывовейшых прадстаўнікоў Антону Луцкевічу. Над перакладам працавала таксама жонка Дзекуця-Малея Сэрафіма, а Псальмы пераклала Аўгуста Розэнбэрг, чыя асоба дагэтуль застаецца загадкаю. На маю думку, “Новы Запавет і Псальмы” сталіся самым важным дасягненьнем у беларускім біблійным перакладзе ХХ стагодзьдзя. Яны вытрымалі тры перавыданьні. Першыя два, у Лёндане ў 1948 годзе і ў Таронта ў 1985 годзе, былі прадпрынятыя беларусамі замежжа для сваіх духоўных патрэб. А ўжо ў 1991 годзе, як толькі гэта стала магчымым у Беларусі, гэты пераклад быў выдадзены ў Менску наваўтвораным Беларускім біблійным таварыствам (у Раду якога ў тым самым годзе была абраная і я).

Напрыканцы заходнебеларускага пэрыяду, у 1939 годзе, у Вільні былі апублікаваныя “Чатыры Эвангельлі і Апостальскія дзеі” ў перакладзе каталіцкага сьвятара Вінцэнта Гадлеўскага.

Тут трэба сказаць, што кожны беларускі біблійны пераклад першай паловы ХХ стагодзьдзя быў гераічным чынам. Большасьць з гэтых перакладаў былі фрагмэнтарнымі і засталіся ў рукапісах, аднак іх важнасьць для культуры, якую прыцясьнялі, абмяжоўвалі або ідэалягічна перакройвалі, немагчыма пераацаніць.

Паходню перакладчыцкай справы падхапілі беларусы дыяспары. Цягам 1940–1980-х гадоў беларусы, якія апынуліся ў Эўропе і Амэрыцы, сьвятары і сьвецкія асобы працавалі над перакладамі асобных кніг Бібліі, найчасьцей для літургічнага ўжытку. Язэп Германовіч (Вінцук Адважны), Леў Гарошка, Пётра Татарыновіч, Андрэй Крыт, Вацлаў Пануцэвіч, Рыгор Крушына, Анатоль Бярозка, Леанід Галяк, Вітаўт Тумаш, Аляксандар Надсан, Міхась Міцкевіч, Мікалай Мацукевіч, Ян Пятроўскі ды іншыя – сьпіс перакладчыкаў можна доўжыць. Аднак сярод усіх намаганьняў вылучаецца адна велізарная праца – першы пераклад поўнай Бібліі!

Урэшце мы выйшлі ў ХХ стагодзьдзі з адным поўным (у пратэстанцкім каноне) перакладам доктара Яна Станкевіча, апублікаваным у 1973 годзе ў Нью-Ёрку пад назваю “Сьвятая Біблія. Кнігі Сьвятога пісьма Старога і Новага Закону з мовы гэбрэйскае а грэцкае на беларускую нанава перакладзеныя”.

Гэты пераклад быў зроблены ў супрацоўніцтве з добрым гэбраістам Майсеем Гітліным. Адпаведна, ён быў перакладзены з моў арыгіналу (сам Станкевіч, меркавана, добра валодаў грэцкай моваю) і зь некаторых тэкставых крыніц, блізкіх да тых, што прымаюцца ў акадэмічнай супольнасьці. Адметнасьць гэтага перакладу палягае ў тым, што Станкевіч прытрымліваўся своеасаблівых поглядаў на беларускую мову, і грандыёзны плён ягонае працы незразумелы большасьці сучасных беларусаў. Але ў 1970-х гадох Беларусь была за Жалезнай заслонаю, і гэты пераклад заставаўся невядомым у краіне, куды ён ня змог патрапіць ажно да канца 1980-х гадоў, і ня мог зьмяніць агульнакультурную сытуацыю.

Канец ХХ–ХХІ стагодзьдзе

Ад канца ХХ стагодзьдзя праца па перакладах Бібліі на беларускую мову пераносіцца ў Беларусь, і за адным выключэньнем – у Менск. І тут пачалася актыўнасьць на зусім іншых узроўнях. Аўтарскія пераклады, пераклады рознаканфэсійных царкоўных камісій, круглыя сталы, сэмінары, канфэрэнцыі і кангрэсы, распрацоўкі акадэмічных канцэпцый біблійнага перакладу, літаратурныя ўзнаўленьні, узьлёты і расчараваньні, гарачыя спрэчкі, новыя плёны, выданьні папяровыя і электронныя, народныя Бібліі – цэлы вір перакладніцкай актыўнасьці, чаканьні ўсёй беларускай супольнасьці, якія так і не былі цалкам задаволеныя, – але гэта ўжо новая гісторыя.